Edebiyat okurunun en büyük korkularından biri, elinde bir
“best seller” romanla diğer okur dostlarına görünmektir. İyi bir okur, “best
seller” okumaz zaten; lakin eskaza bir vesile ile okumak durumda kaldıysa da,
mutlaka kimselerin görmediği bir yerde okumalıdır. Mesela çantasında
görünmemelidir bu kitap; ya da Daniel Pennac’a uyup aldığı ceketinin cebinde. Hele
hele yüksek yüksek edebiyat eserlerinin süslediği kitaplığında bulunması,
kesinlikle zararlıdır. Neden mi? Çünkü biz okurlar biliriz ki, “best seller”
iyi edebiyat değildir. Peki, “best seller” nedir? Birebir çeviri yapacak
olursak, sadece “iyi/çok satan” kitap mıdır?
Türkiye’de “best seller” tanımlamasının çevirisi, iyi bir
okur için, “okunmaması gereken kitap” anlamına gelir. Bu kitaplar genelde
kitapçılarda değil, süpermarketlerde bulunur. Ya histerik anlatılardır bunlar,
ya aşırı fantastik, ya da yapış yapış aşk romanlarıdır. Edebi değerleri yoktur,
ki kdv de buna dahildir! Bu görüş sadece Türkçe yazanlar için değil, çeviri
eserler için de geçerlidir. Bu yüzden, arkasında çeşitli gazete ve dergiler
tarafından yapılmış tek kelimelik övgülerin bulunduğu bu kitapların edebi
değeri yoktur ve iş bu yüzden de okumak gereksizdir. Ama değişen edebiyat,
dönüşen edebiyat yazını bu tip görüşleri aşmaya başladı tabii ki hiç kuşkusuz.
Dışarıdan baktığımız zaman gerçek bir okur (sahi, kim bu “gerçek okur” acaba?) için
itici gelebilecek, hatta üzerinde bangır bangır “Best Seller” yazan bir roman,
edebiyatın sınırlarını zorlamak için kolları sıvamış işte: “Aşırı Gürültülü ve
İnanılmaz Yakın”
Akademik bir tez olarak hazırladığı metnini, daha sonra bir edebi
esere çevirdiği, üç farklı koldan ve üç farklı üslup üzerinden toplumcu olmadan
gerçekçi bir hikaye anlattığı “Her Şey Aydınlandı” romanının ardından ikinci
romanı “Aşırı Gürültülü ve İnanılmaz Yakın” ile okurları can evinden yakalayan
genç bir yazar Jonathan Safran Foer. Bir “best seller” yazarı olarak
konumlanmış durumda; ama yazdıkları hiç de bizim anladığımız (ya da bunlar sadece
benim kuruntum mu) tarzda değil. Tam tersine sonuna kadar oyunlu, biçimci,
farklı üslup ve dil eğretilemelerinin sıkça karşımıza çıktığı romanlar yazıyor
Foer. Edebiyatın salt bir hikaye anlatma yolundan daha fazlası olduğunun
oldukça farkında. Tüm bunların yanı sıra, hikayeyi hiç ıskalamayarak da, kendisini pür dikkat
dinleten bir anlatıcı.
“Aşırı Gürültülü ve İnanılma Yakın” romanı, dünyaca malum 11
Eylül olayında babasını kaybetmiş bir çocuğun hikayesini merkeze alan bir
arayış anlatısı. Foer, böylesine bereketli olarak görülebilecek bir hadiseyi
konu ediyor gibi görünse de, 11 Eylül hakkında hiçbir siyasi, politik düşünceye
ya da komple teorisine yer vermemiş kitabında. Üstelik, alt metin ya da çeşitli
edebi oyunlarla işin bu kısmına dair ufacık bir gönderme dahi yapmamış. Sadece,
babasını kaybeden bir çocuğun, Oskar Scnell’in saf ve temiz hüznünü çizmiş.
İşin hiçbir “toplumcu” tarafına sığınmadan, oldukça içten ve derinlikli bir
konuya dönüştürmüş anlatısını böylece. Sırf, ucuz numaralara düşüp 11 Eylül
üzerinden herhangi bir politik tutum almamaya azami hassiyet göstermesi bile,
Foer’i saygıdeğer bir yazar kılmalı diye düşünüyorum okurun gözünde.
Romanın merkezinde, küçük kahramanımız Oskar’ın babasının
ölümünün ardından tesadüfen bulduğu bir anahtarın peşine düşmesi anlatılırken,
diğer taraftan da Oskar’ın babaannesinin trajik hikayesi ile karşılaşırız.
Sadece babaannesinin değildir bu trajedi; dedesinin, babasının ve hatta belki
de (artık) Oskar’ındır. Üç kuşak arasındaki kopuk ve bir o kadar da önlenemez
sevgi bağı, kelimelere sığmayan, sözcüklere dokunamayan bir hüzündür aynı
zamanda. Belki de bu yüzden Foer, romanın tekniğini de zeka dolu oyunlarla
besleyerek okura, yazıya dökülmesi imkansız olanı yine inatla yazarak tüm
çıplaklığıyla göstermeyi yeğlemiştir. Sadece yazarak da değil tabii; özellikle
romanın finalindeki görseller başta olmak üzere, diğer görsel öğelerin de
desteğiyle. (Kitabı okuyacaklara not: Kitabı aldığınız zaman, özelllikle son
sayfaları, çok karıştırmayın. Ben bu hatayı yaptım; ama yine de Foer yaptı
yapacağını…)
Romanda, ince gören okurlar için, metinlerarasılık da
kullanılan tekniklerden biri. Özellikle, babasının ölümünden sonra, bir nevi
babasının ruhunun peşinde koşan Oscar’ın okulda Hamlet oyununu prova etmesi ve
sahnede, Hamlet metnine içkin kafa içi sesinin yankılanması... Kafa içi
demişken; işin bir ironik yanı da, Oscar’ın Hamlet’teki o meşhur sahnede
“kafatası” rolünü oynaması(!)
“Size romanımda ne anlatmak istediğimi söylemek için, romanımı
baştan sona okumam gerekir.” diyen Tolstoy bize daha fazla kızmadan, romandan
bahsetmeyi bir kenara bırakıp, yazının sonuna doğru gelirken teşekkürlerimizi
sunalım: Öncelikle, ince bir iş çıkartarak Foe’in dil oyunlarıyla bezeli iki
romanını da çeviren Algan Sezgintüredi’ye teşekkür edelim. Tabii, böylesine
teknik oyunlarla bezeli bu romanı yayıma hazırlyan tüm yayınevi ekibine;
özellikle de bizleri gerçekten “best seller” olmaya layık kitaplarla
tanıştırdıkları için. Ve son sözü, kitaba bırakalım:
“Keşke kendimi çok daha önce anlayabilseymişim!” (sf.184)
(Bu yazı Arka Kapak internet sayfası için yazılmıştır.-Ekim, 2014-)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder